Zbiorowy powtórny pochówek więźniów sołowieckich na czynnym cmentarzu wiejskim (3 km od Sołowieckiego Kremla) miał miejsce 8-06-1990 roku z inicjatywy pracownicy Muzeum Sołowieckiego A.W. Mielnik. Na grobie ustawiono drewniany krzyż (autor M.S. Galinskij). Szczątki więźniów zostały odsłonięte w czasie budowy budynku należącego do muzeum, na terenie dawnego cmentarza obozowego (ob. ulica o. Pawła Florenckiego). W roku 1994 z inicjatywy Grupy Sołowieckiej Moskiewskiego „Memoriału” u podstawy krzyża odsłonięto tablicę marmurową z napisem: "Заключенные, погибшие до 1939 г. Захоронены 8 июня 1990 г." [Więźniowie zmarli przed rokiem 1939. Pochowani 8 czerwca 1990 roku”]. Uczestnicy Dni Pamięci na Sołowkach corocznie odwiedzają miejsce pochówku. Dokumentacja fotograficzna z 8-08-2009 roku.
Opis szczegółowy
Zbiorowy powtórny pochówek więźniów sołowieckich na czynnym cmentarzu wiejskim (3 km od Sołowieckiego Kremla) miał miejsce 8-06-1990 roku z inicjatywy pracownicy Muzeum Sołowieckiego Antoniny Wiktorowny Mielnik. Szczątki więźniów zostały odsłonięte w czasie budowy budynku dla pracowników muzeum, na terenie dawnego cmentarza obozowego (ob. ulica o. Pawła Florenckiego) koparka wyrzuciła wraz z ziemią ludzkie szczątki. Szczątki te zostały zauważone i zebrane przez 12-letniego syna A.W. Mielnik - Aleksandra. A.W. Mielnik nie udało się zatrzymac prac budowlanych, zebrane szczątki zostały zawinięte w prześcieradło i były przechowywane w jej domu. Na miejsce powtórnego pochówku szczątków wybrano miejsce w starej części czynnego cmentarza wiejskiego. Cmentarz jest czynny od roku 1939, według niektórych danych był on używany jako miejsce pochówków więźniów i/lub pracowników administracji pod koniec lat 30. Powtórny pochówek był zorganizowany przez A.W. Mielnik, M.A. Wierwalda, M.S. Galickiego 8 czerwca 1990 roku w czasie corocznych Dni Pamięci. Działania te miały charakter nieoficjalny, w tajemnicy przed lokalną administracją i dyrekcją muzeum. Na ceremonii byli obecni krewni i bliscy byłych więźniów Sołowek, uczestnicy Dni Pamięci (Połoz Rada Michajłowna, Sabsowicz Natalia Leonidowna, Iwiensien Paweł Albertowicz, Flige Irina Anatoliewna i inni). Na usypanej mogile położono kamienie przyniesione przez uczestników, z czego w następnych latach powstał nowy obrzęd – każdy z uczestników przynosił ze sobą kamień i układał na mogile. Na grobie ustawiono drewniany krzyż prawosławny autorstwa M.S. Galickiego. W roku 1992 krzyż pomalowano białą farbą i uzupełniono drewnianą tabliczką z napisem: "Соловецкие заключенные. Перезахоронение. 1990 г." [Więźniowie Sołowieccy. Pochówek powtórny. 1990 r.”]. W roku 1994 z inicjatywy Grupy Sołowieckiej Moskiewskiego „Memoriału” (R.M. Połoz, N.Ł. Sabsowicz, S.W. Kriwienko) u podstawy krzyża odsłonięto tablicę marmurową z napisem: "Заключенные, погибшие до 1939 г. Захоронены 8 июня 1990 г." [Więźniowie zmarli przed rokiem 1939. Pochowani 8 czerwca 1990 roku”]. W okresie późniejszym, przy malowaniu krzyża, drewnianej tabliczki nie odnawiano.
Uroczystości
Corocznie (w latach 1990-1997 na początku lipca, od roku 1998 – 7-8 sierpnia) uczestnicy Dni Pamięci na Sołowkach odwiedzają miejsce zbiorowego pochówku, przynoszą kwiaty i układają kamienie na mogile. Przemarsz i uroczystości na miejscu pochoówku szczątków więźniów nie sa ujęte w oficjalnym programie Dni Pamięci.