Nazwa nekropolii

Cmentarz Memorialny Ofiar Represji Politycznych „Makaricha” położony jest na północnych peryferiach miasta Kotłas. Cmentarz w dzielnicy Makaricha funkcjonuje od pocz. XX wieku. Do roku 1940 był to jedyny cmentarz w mieście, został zamknięty w roku 1959. Od roku 1930 chowano tu osadników specjalnych, którzy zmarli w punkcie przesyłowo-rozdzielczym, znajdującym się obok cmentarza, a także zmarłych w kotłaskim więzieniu. W latach 40. i do pocz. lat 50. na cmentarzu tym grzebano także więźniów Kotłasłagu, zesłańców, osadników specjalnych, „trudarmiejców” - zmobilizowanych do pracy, Niemców – jeńców wojennych, osoby zmarłe w miejscowych szpitalach. Nazwiska osób pochowanych, poza nielicznymi wyjątkami, są nieznane. Od lat 50. do lat 80. część cmentarza uległa zniszczeniu, zachowały się niektóre, imienne groby mieszkańców Kotłasu, bezimienne kopczyki, i zapadliska gleby w miejscach grobów zbiorowych. Na wniosek Kotłaskiego Stowarzyszenia „Sowiest'” [„Sumienie”], decyzją Rady Miejskiej Kotłasu z dn. 23-04-1998, cmentarzowi Makaricha nadano status Memorialnego Cmentarza Ofiar Represji Politycznych. W latach 1995-2007 ustawiono tu 7 ogólnych/zbiorowych pomników oraz ponad 10 indywidualnych znaków pamięci. Informacje na rok 2009.

Lokalizacja

Obwód archangielski/rejon kotłaski/Kotłas dzielnica Makaricha, przystanek autobusowy ul. Gwardiejskaja

Krótki opis

Odnośnik do Google map

Opis (wygląd zewnętrzny)

Cmentarz położony w masywie leśnym. Jego teren ograniczony jest drogami i zabudową, ogrodzenia brak. Większa część cmentarza zarosła krzakami. Groby i nagrobki mieszkańców Kotłasu są, z nielicznymi wyjątkami, w złym stanie, zaniedbane. Część memorialna jest uprzątnięta, krzaki wycięto. Kopczyki mogilne są oznaczone, w niektórych miejscach ustawiono fragmenty ogrodzeń z tabliczkami informacyjnymi. Część memorialna jest dobrze widoczna od strony ul. Lenina, a na przystanku „ul. Gwardiejskaja” ustawiona jest tablica informacyjna.

Typologia obiektów

nekropolie/miejsca pochówków zesłańców i osadników specjalnych

nekropolie/cmentarze jeńców wojennych i internowanych

nekropolie/cmentarze obozowe

nekropolie/cmentarze więzienne

Znacznik tematyczny

Krajobraz

Masyw leśny (głównie las sosnowy).

Obszar

Obszar całkowity 5 ha, obszar zachowanej części cmentarza 2ha, obszar części memorialnej 0,6 ha.

Granice

Granice cmentarza i jego memorialnej części naniesione są na mapy i plany miejskie. Cmentarz nie jest ogrodzony, na obwodzie części memorialnej ustawione są tabliczki informacyjne.

Lata pochówków

Od początku XX wieku, zamknięty w roku 1959. Do roku 1940 jedyny cmentarz miejski.

Od kiedy dokładna data

Do kiedy (dokładna data)

Kto jest pochowany

Mieszkańcy Kotłasu, osadnicy specjalni, więźniowie kotłaskiego więzienia, zesłańcy, „trudarmiejcy”, Niemcy – jeńcy wojenni, osoby zmarłe w szpitalach miejskich.

Informacje o pochowanych (w tym spisy)

Listy osób pochowanych na cmentarzu „Makaricha” nie sporządzono, znane są pojedyncze nazwiska. Przypadki śmierci osadników specjalnych, zesłańców, „trudarmiejców” były rejestrowane w USC.

Rodzaj pochówku

Groby indywidualne i groby zbiorowe.

Stan zachowania

Z ogólnego obszaru cmentarza (do roku 1959 – 5 ha) zachowało się 2 ha: cześć cmentarza została zniszczona w latach 50. podczas budowy tamy (wywożono piasek razem z ludzkimi szczątkami): południowa część cmentarza została w latach 70. wydzielona pod budownictwo miejskie („miasteczko WOS”, ul. Portowikow), w latach 80., w części północnej zbudowano prywatne garaże. Zachowały się niektóre imienne nagrobki mieszkańców Kotłasu, zesłańców i osadników specjalnych, bezimienne kopczyki, i charakterystyczne zapadliska w miejscach grobów zbiorowych.

Liczba pochowanych osób

Ogólna liczna pochowanych nie jest znana.

Prace poszukiwawcze

Na początku lat 90. przeprowadzono oględziny w terenie, zbierano informacje u wieloletnich mieszkańców (Kotłaskie Stowarzyszenie „Sowiest'').

Ekspertyza

Nie przeprowadzano

Powtórne pochówki

Nie przeprowadzano

Opiekun

Częścią memorialną cmentarza opiekują się uczniowie – członkowie koła historycznego szkoły №17 (pod kier. nauczycielki historii Militiny Władimirowny Kłapiuk): sprzątanie terenu, wycinka krzewów, odbudowa nagrobków.

Znaki pamięci

Krzyż katolicki (odsłonięty 17-11-1995). Pomnik Ofiar Kolektywizacji (odsłonięty 13-05-1998). Tryptyk „Zmarłym w niewoli” (odsłonięty 22-06-2005), Krzyż Pamięci (odsłonięty 05-09-2006). Prócz tego na cmentarzu ustawiono ponad 10 indywidualnych znaków pamięci.

Status

Uchwałą Rady Miejskiej Kotłasu №86 z dn. 23-04-1998 postanowiono: „uznać za Cmentarz Memorialny Ofiar Represji Politycznych w mieście Kotłas”. Status został potwierdzony 01-09-1998 przez Burmistrza Kotłasu. Część memorialna cmentarza stanowi własność miasta, przekazana została w zarząd jednostki budżetowej - Kotłaskiego Muzeum Krajoznawczego.

Legenda (opis szczegółowy)

Makaricha jest to dzielnica położona w północnej części miasta. Znajduje się między centrum miasta a miejscowością Limienda. Od połowy lat 30. prowadzono tu planową zabudowę mieszkalną dla mieszkańców Kotłasu. Do połowy lat 50. mieszkali tu także zesłańcy osadnicy specjalni i deportowani. Na cmentarzu miejskim w dzielnicy Makaricha grzebano mieszkańców Kotłasu od pocz. XX wieku do jego zamknięcia w roku 1959 (do roku 1940 był to jedyny cmentarz w mieście). Od lat 30. chowano tu osadników specjalnych zmarłych w „szałasowej osadzie” - punkcie przesyłowo-rozdzielczym, położonym obok cmentarza. Zmarłych grzebano bez trumien, rzadko w grobach indywidualnych, najczęściej we wspólnych dołach. Tutaj chowano także więźniów zmarłych w kotłaskim więzieniu (ul. Czerniakowskowo 2). W latach 40. i do pocz. lat 50. grzebani byli tu, w bezimiennych mogiłach, robotnicy - zmobilizowani do pracy („trudarmiejcy) i osadników specjalnych z osiedli Limienda i Michiełkiny Ostrowa (nazwy potoczne – „Gołowka” i „Chwostik” - „Główka” i „Ogonek”), a także Niemcy – jeńcy wojenni zmarli w miejskich szpitalach. Pochówki miejscowych mieszkańców z lat 40. i 50. często były dokonywane na istniejących pochówkach osadników specjalnych. Nazwiska pochowanych tu osadników specjalnych, „trudarmiejców”, deportowanych i jeńców wojennych są nieznane. Od roku 1930 do roku 1934 w Kotłasie (w „szałasowej osadzie”), do czasu rozpoczęcia żeglugi rzecznej, przebywały rodziny osadników specjalnych (w poszczególnych latach ich liczba sięgała kilku tysięcy). Całkowity obszar cmentarza wynosił w latach 50. ok. 5 ha. Część cmentarza została zniszczona na początku lat 50. podczas budowy tamy – wywożono stąd piasek razem z ludzkimi szczątkami. Południowa część cmentarza została w latach 70. wydzielona pod budownictwo miejskie - „miasteczko Wszechzwiązkowego Związku Niewidomych” (ul. Portowikow), w latach 80. w części północnej cmentarza zbudowano prywatne garaże. 29-09-2001 roku podczas wymiany rur wodociągowych wzdłuż ul. Portowikow znaleziono groby. Ekshumacji i powtórnego pochówku nie przeprowadzono, szczątki pozostawiono pod drogą. W chwili obecnej obszar cmentarza wynosi 2 ha, zachowały się niektóre groby mieszkańców Kotłasu z nazwiskami, bezimienne kopczyki mogilne, i zapadliska ziemi w miejscach gdzie znajdują się groby zbiorowe. 17-11-1995 z inicjatywy Konsulatu Generalnego RP w Sankt Petersburgu i Kotłaskiego Stowarzyszenia „Sowiest'” przy wsparciu finansowych Rady Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ustawiono tu pierwszy znak pamięci – krzyż katolicki z tablicą i napisem w językach rosyjskim i polskim: „1930 г. 1939 г. 1956 г. Замученным полякам, русским и всем убитым и умершим в котласских лагерях: матерям, отцам, сестрам, братьям, дочерям, сыновьям… Вечный покой. Вечная память. Соотечественники из Польши. Варшава 1995 г./ Polakom, rosjanom i wszystkim zmarłym zamęcszonym w kotłaskich łagrach: matkom, ojcom, siostrom, braciom, córkom, synom… Wieczny odpoczynek. Wieczna pamięć. Rodacy z Polski. Warszawa. 1995”.

W roku 1998 Rada Miejska Kotłasu (pierwszej kadencji), na wniosek Kotłaskiego Stowarzyszenia „Sowiest'”, przyjęła uchwałę №86 z dn. 23-04-1998, która postanawia: „uznać za Cmentarz Memorialny Ofiar Represji Politycznych w mieście Kotłas”. Status został potwierdzony 01-09-1998 przez Burmistrza Kotłasu I.A Szaszurina. Wydzielona część memorialna cmentarza (o pow. 0,6 ha) stanowi własność miasta, przekazana została w zarząd jednostki budżetowej Kotłaskiego Muzeum Krajoznawczego. Pozostała część cmentarza nie podlega ochronie [jako cmentarz memorialny]. Od roku 1995 do 2007 na obszarze cmentarza „Makaricha” powstało 7 pomników zbiorowych i ponad 10 indywidualnych znaków pamięci. Z inicjatywy Kotłaskiego Stowarzyszenia „Sowiest'” w maju 1998 roku ustawiono Pomnik Ofiar Kolektywizacji z napisem [w języku rosyjskim]: "Любили, верили, жили / святые, грешные тут. / В великой общей могиле / общий нашли приют. / Здесь покоятся крестьяне – жертвы коллективизации села, узники пересылки Макариха. 1929–1933. / Сделан на народные средства, собранные Котласским обществом СОВЕСТЬ". [„Kochali, wierzyli, żyli / święci, grzeszni tu / W wielkiej wspólnej mogile / znaleźli wspólne schronienie. / Tu spoczywają chłopi – ofiary kolektywizacji wsi, więźniowie punktu przesyłowego Makaricha. 1929-1933 / Ufundowany ze środków społecznych, zebranych przez Kotłaskie Stowarzyszenie „SOWIEST'”]. Z inicjatywy Kotłaskiego Stowarzyszenia „Sowiest'” powstał także pomnik-tryptyk ku czci rozstrzelanych kapłanów, dzieci zesłańców i obywateli innych państw z napisami [w języku rosyjskim]: „Расстрелянным и замученным священнослужителям: БЫСТРОВУ Н.М. 1858–16.07.31, ВОРОНОВУ С.А. 1879–26.12.37, ВОСКРЕСЕНСКОМУ Н.А. 1893–1937, ЛАВРОВУ В.П. 1885–06.11.37, РОЗАЛЁВУ А.В. 1895–1931, ТРУБАЧЕВУ И.А. 1876–06.11.37. Нет ничего тайного, что не стало бы явным. Евангелие. Общество СОВЕСТЬ 1998 г."; "ВЕЧНАЯ ПАМЯТЬ ДЕТЯМ, ЛИШЕННЫМ КРОВА И ПИЩИ. ДЕТЯМ, БРОДИВШИМ С СУМОЮ НИЩЕЙ, ДЕТЯМ, В ЭТАПАХ И ССЫЛКЕ ПОГИБШИМ, МЛАДЕНЦАМ, В РУКАХ МАТЕРЕЙ ОСТЫВШИМ. Свыше 800 детей ссыльных погибло в 1930–1934 гг. Общество СОВЕСТЬ, 1998 г."; "ИНОСТРАННЫМ ГРАЖДАНАМ – ЖЕРТВАМ ПОЛИТИЧЕСКИХ РЕПРЕССИЙ. ВСЕМ, КТО ПО ВОЛЕ ЧУЖОЙ ПОКИНУЛ РОДНЫЕ КРАЯ. ВСЕМ, КТО НАШЕЛ ЗДЕСЬ ПОСЛЕДНИЙ ПОКОЙ, ДА БУДЕТ ПУХОМ ЭТА ЗЕМЛЯ. Общество СОВЕСТЬ. 1998 г.” [Rozstrzelanym i zamęczonym kapłanom: Bystrowowi N.M. 1858-16.07.1937, Woronowowi S.A. 1879-26.12.1937, Woskriesienskiemu N.A. 1893-1937, Ławrowowi W.P 1885-06.11.1937, Rozaliewowi A.W. 1895-1931, Trubaczewowi I.A. 1876-06.11.1937. Nie ma takiej tajemnicy, która nie wyszłaby na jaw. Ewangelia. Stowarzyszenie „Sowiest'”, „Wieczna pamięć dzieciom pozbawionym schronienia i pożywienia. Dzieciom wędrującym z torbą żebraczą, dzieciom, które zginęły na etapach i w zsyłce, niemowlętom zmarłym w ramionach matek. W latach 1930-1934 zginęło ponad 800 dzieci. Stowarzyszenie «Sowiest'». 1998 r.”, „Cudzoziemcom (Obywatelom zagranicznym) – ofiarom represji . Wszystkim, którzy nie ze swej woli opuścili kraj rodzinny, wszystkim,, którzy znaleźli tu spoczynek wieczny, niech im ziemia lekką będzie. Stowarzyszenie «Sowiest'». 1998 r.”].

16-08-2003 staraniem Kotłaskiego Związku Kozaków ustawiono krzyż pamięci z napisem [w języku rosyjskim]: „Казакам России, жертвам политических репрессий, безвинно погибшим в лагере-пересылке Макариха. 1930–1934 гг. Вечная вам память” [Kozakom Rosji, ofiarom represji politycznych, którzy niewinnie zginęli w obozie przesyłowym Makaricha. W latach 1930-1934. Wieczna Wam pamięć”].

W roku 2005 z inicjatywy Rady Weteranów, z okazji 60-lecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej, powstał „Pomnik żołnierzy”, odsłonięty 22-06-2005. W roku 2006 z inicjatywy władz miasta i parafii cerkwi św. Stefana ustawiono Krzyż Pamięci - „Pokłonnyj Kriest” z napisem: „Этот поклонный крест установлен в сентябре 2006 в память всех погребенных на кладбище «Макариха» [Ten Krzyż Pamięci ustawiono we wrześniu 2006 roku ku pamięci wszystkich pochowanych na cmentarzu «Makaricha»”]. Częścią memorialną cmentarza opiekują się uczniowie – członkowie koła historycznego szkoły №17 (pod kier. nauczycielki historii Militiny Władimirowny Kłapiuk).

Uroczystości

Ograniczenia dostępności

Dostęp swobodny

Osoby

Dubrowina Irina Andriejewna

Kłapiuk Militina Władimirowna

Szaszurin Aleksandr Iwanowicz

Odnośnik do muzeum

Kotłaskie Muzeum Krajoznawcze

Stan zapisów

Bibliografia

na stronie WMG

Typologia

Współrzędne geogr.

Odnośnik dla wyszukiwarki Google

Źródła

Liczba dokumentów, fotografii publikacji

Uwagi

Odnośnik przedmiotowy

Poł. geograficzne

Grupy tematyczne

Czy pokazywać na stronie?