Jożma

Obwód archangielski, rejon pineżski, osiedle Jożma (nieistniejące)

Polski Cmentarz w osiedlu specjalnym Jożma

Cmentarz związany z byłym osiedlem specjalnym Jożma znajduje się w odległości 300 m od osiedla, w kierunku północno-wschodnim. Dawne osiedle znajduje się w odległości 28 km na północny-wschód od wsi Kułogora. Nazwa pochodzi od rzeki Jożma (dopływu rzeki Swietłaja, dopływu Ołmy, która wpada do rzeki Kułoj).Osiedle specjalne Jożma powstało w roku 1930 przez osiedlenie rozkułaczonych chłopów. Pochodzili oni z obwodów: saratowskiego, wołgogradskiego i innych. W roku 1940 w osiedlu Jożma byli osiedleni obywatele polscy (63 rodziny, ogółem 279 osób), zesłani z zachodnich obwodów Ukrainy i Białorusi („osadnicy”). Przed ich przybyciem mieszkańcy osiedla zostali przewiezieni na inne „odcinki leśne” w rejonie pineżskim. Obywatele polscy byli zatrudnieni w truście „Piniegolies”, przy pracach leśnych. Zmarli byli chowani w lesie, 300 mm od osiedla. Możliwe, że to miejsce bezpośrednio przylegało do cmentarza osadników specjalnych lat 30., możliwe tez, że „polski cmentarz” był ulokowany oddzielnie; podczas badań na miejscu cmentarza, ani jego części, gdzie grzebano osadników specjalnych lat 30. nie zlokalizowano. Polacy chowali swoich zmarłych w indywidualnych mogiłach, stawiali znaki nagrobne – krzyże katolickie z nazwiskami. Decyzją Prezydium Rady Najwyższej ZSRR o amnestii dla obywateli polskich z dn. 12-08-1941 r. utracili status osadników specjalnych, w ciągu roku 1942 wszystkie polskie rodziny wyjechały. Po tym roku cmentarz nie był wykorzystywany.Dokładna liczba osadników specj. i osób internowanych (ob. polskich), którzy tu zmarli nie jest znana. Wa podstawie bazy danych „Polscy osadnicy specjalni w obwodzie archangielskim” utworzonej przez IC UWD (Ośrodek Informacji Urzędu Spraw Wewn.) obwodu archangielskiego we współpracy z Centrum Naukowo-Informacyjno-Oświatowym „Memoriał” (Moskwa) powstał spis imienny 13 osób zmarłych w osiedlu Jożma w okresie od marca 1940 do okresu gdy zdjęto status osadników specjalnych (1.09.1941). Jest to spis niepełny: w kartotece NKWD, na podstawie której sporządzono bazę danych brakuje informacji o wykreśleniu z ewidencji jeszcze 26 osadników specjalnych z tego osiedla. Nie jest wykluczone, że część tych osób, albo wszystkie, zmarła w okresie marzec 1940 – wrzesień 1941. Wiadomo prócz tego, że kilka osób zmarło w osiedlu Jożma już po wykreśleniu z ewidencji osadników specjalnych – we wrześniu-grudniu 1941 roku i w ciągu roku 1942, zgonów tych w komendanturze nie rejestrowano. W połowie lat 50 osiedle przestało istnieć.Po raz pierwszy cmentarz przebadany był przez pineżską przewodniczkę G.A.Daniłową w latach 1989-1990; znaleziono wówczas ponad 20 krzyży nagrobnych, na pieciu z nich zachowały się napisy, co pozwoliło uzupełnić spis zmarłych o kolejne 3 nazwiska. W wrześniu 2008 roku w ramach programu badawczego Konsulatu Generalnego RP w Sankt Petersburgu „Ślady Polaków w północno-zachodniej Rosji” zorganizowano ekspedycję do Jożmy (G.A. Daniłowa, A. Jegorowa - prezes archagielskiej organizacji „Polonia”, Magdalena Sławińska praktykantka Generalnego Konsulatu RP) w celu opisania i sporządzenia dokumentacji fotograficznej stanu zachowania cmentarza. Ekspedycja odkryła 9 krzyży o wysokości 0,5 do 2,5 m stojących pionowo o oddzielne fragmenty około 20 krzyży. Na 4 krzyżach zachowały się napisy. W roku 2011 grupa młodzieży z Krakowa postawiła znak pamięci – krzyż.

Fotografie na stronie WMG: